ชีวิตเปลี่ยน

ศริติ ภูริปัญญา แปลจาก The Jungle

โดย Upton Sinclair สำนักพิมพ์ดอกหญ้า ๕๑๒ หน้า ราคา ๓๕ บาท

(อำนวยชัย ปฎิพัทธเผ่าพงศ์ เจ้าของบทความใน มาตุภูมิ ปีที่ 7,30 มกราคม 24,ฉบับที่ 1047)

            หนังสือเล่มนี้พากข้อความ “วรรณกรรมแนวสัจนิยม” ไว้ที่ปกหน้า แม้ว่าในความนำ คำนำของสำนักพิมพ์และคำนำของผู้แปล จะไม่มีคำใดๆอธิบายให้ความกระจ่างเกี่ยวกับคำที่ใช้นี้แต่อย่างใดก็ตาม กระนั้นสำหรับผู้ที่เป็นนักเลงหนังสือ  เรื่องแปลหรือผู้สนใจงานวรรณกรรม ซึ่งไม่ประสงค์จะอ่านหนังสือ เพื่อความบันเทิงอย่างเดียว คงพอจะจับเค้าได้ลางๆอยู่บ้างว่าแนวสัจนิยมนั้นเป็นเรื่องประเภทไหน

                โดยเฉพาะในความนำที่ว่า “ซินแคร์ บรรยายไว้อย่างหมดเปลือกทุกซอกทุกมุมของโรงงาน(ฆ่าสัตว์ที่)พระเอกยูกีส(ทำงานอยู่)อยู่ไปอยู่ไปในอเมริกาก็ต้องสูญสิ้นหมดทุกอย่าง ตั้งแต่พ่อ, เมีย, ลูก  ตัวเองติดคุกติดตะราง  ในที่สุดเหลือแต่ตัวคนเดียวเดินท่อมๆไปอย่างไร้ความหวัง  และในช่วงที่เขากำลังจะหมดลมปราณ  เพราะไม่มีแม้แต่อาหารตกถึงท้องนั้น  เขาก็ไดพบและประจักษ์ว่า สังคมนิยมเท่านั้นที่จะสร้างโลกใหม่ชีวิตใหม่ให้แก่เขา”

                ข้อความในความนำนั้นเป็นการสรุปแก่นเรื่องของ “ชีวิตเปลี่ยน” ได้อย่างกะทัดรัด  ด้วยเนื้อเรื่องในหนังสือเล่มนนี้ เป็นชีวิตของครอบครัวชาวลิทัวเนียที่อพยพไปหา “ชีวิตที่ดีกว่า”  ในอเมริกาเมื่อประมาณแปดสิบปีที่แล้ว  แต่ทั้งหมดที่เขาประสพร่วมกับผองเพื่อนผู้อพยพอื่นๆก็คือความลำบากยากแค้น  มีชีวิตเพียงเพื่อจะอยู่ทำงานในอีกหนึ่งวันเท่านั้น  พวกเขาถูกขูดรีด, คดโกง, ข่มเหงบีฑาสารพัดสารพันและแล้วทุกสิ่งทุกอย่างที่เคยหวังก็พินาศไปสิ้น  โดยไม่มีทางเข้าใจหรือตอบโต้กลับแต่อย่างใด

                ถ้าหนังสือเล่มนี้สมควรจะได้รับขนานนามว่าเป็นแนวสัจสังคม  ทั้งๆที่มีโครงเรื่องอย่างสั้นๆและง่ายๆ  ชนิดที่ผู้อ่านอาจจะคาดเดาได้จนจบแล้วล่ะก็  น่าจะอยู่ที่วิธีเดินเรื่อง  ซึ่งผู้เขียนใช้การบรรยายเป็นส่วนใหญ่  แทบจะกล่าวได้ว่า  ทุกบททุกตอนของการบรรยายไม่ว่าจะเป็นชีวิตประจำวันที่แสนจะทุกข์เข็ญ  ความสัมพันธ์ในครอบครัว  ความนึกคิด  อารมณ์และจิตใจของตัวละครนั้น  ยอดเยี่ยมอย่างยิ่ง

                บทสนทนาที่ปรากฏในเรื่องนั้น  นับได้ว่าน้อยและไม่ใช่เครื่องเดินเรื่องที่สำคัญแต่อย่างใด  หากแต่สอดแทรกอยู่อย่างพอเหมาะกับอากัปกิริยาที่ตัวละครแสดงออก  ซึ่งสะท้อนให้เห็นบุคลิกได้อย่างชัดเจน  เหมือนมีเลือดเนื้อ  หรือมีตัวมีตนจริงๆ

                กล่าวคือ  คิดและทำอย่างที่คนซึ่งตกอยู่ในสถานการณ์เช่นนั้นพึงคิดและพึงทำ  ดังเช่นที่ผู้แปลกล่าวไว้ในคำนำว่า  “ซินแคร์ยังวาดตัวละครให้เป็นปุถุชนจริงๆ  โดยเนื้อแท้แล้วคนยังมีความโลภความหลงผิดเหมือนกันทั้งสิ้น  ดังเช่น ยูกีสตัวเอก  ทั้งที่เคยลำบากอดอยากปิ่มว่าจะตายลงไปวันแล้ววันเล่า  แต่เมื่อมีโอกาสก็ยังเป็นเหยื่อนายทุน, ขูดรีด, คอรัปชั่นเอากับพวกตัวกันเอง”  ซึ่งไม่ใช่คำที่เกินจริงแม้แต่นิดเดียว

                ผู้เขียนสามารถบรรยายให้เห็นสภาพภายในโรงงานฆ่าสัตว์ที่นครชิคาโกจนทำให้ผู้อ่านรู้สึกเหมือนอยู่ในโรงฆ่าสัตว์นั้นเอง  ได้กลิ่นเหม็นคาวเลือดของวัว  ความสกปรกโสโครก  การเอารัดเอาเปรียบ  ของเจ้าของโรงงานที่ปลอมปนเนื้อเลว  ที่เสียแล้วบรรจุหีบห่อเสียใหม่  ซ้ำร้ายตีตราว่าเป็นเนื้อชนิดพิเศษ  และขึ้นราคาให้แพงกว่าปกติ

                สภาพที่คนงานต้องทำงานติดต่อกันกว่าวันละสิบหกชั่วโมงโดยไม่ได้หยุดพัก  และยืนแช่อยู่ในน้ำเลือดท่วมขา  การทำงานในโรงปุ๋ยที่เหม็นอย่างวายร้ายและกลิ่นเหม็นนี้จะล้างไม่ออกจนกว่าคนงานจะชินกับมันเอง  ด้วยอัตราค่าจ้างที่พอกันตาย  พร้อมที่จะถูกปลดออกจากงานอยู่ทุกขณะ  ในขณะที่ข้างนอกโรงงาน  ที่คนงานที่ร่างกายอ่อนแอกว่ายืนคอยงานอยู่เป็นฝูงใหญ่

                แต่โรงงานฆ่าสัตว์ย่อมไม่ใช่หน่วยเศรษฐกิจที่อยู่อย่างโดดเดี่ยว  ดังนั้นเองผู้เขียนจึงชอบธรรมที่จะพาดพิงประณามระบบสังคมทั้งระบบ  โดยใช้โรงงานเป็นตัวอย่างและจุดเริ่มต้น  เช่น  การกินสินบาทคาดสินบนของตำรวจและเจ้าหน้าที่รัฐตำแหน่งอื่นๆ  ระบบการเมืองที่ใช้การคุมคนเป็นชั้นๆ  โดยอาศัยอำนาจทางเศรษฐกิจ  และในทางกลับกัน  คนรวยก็อาศัยความมั่งคั่งยึดกลไกรัฐไว้ในมือ  เพื่อเสริมสร้างอำนาจเงินตราอีกชั้นหนึ่ง

                ในภาวะเช่นนี้  คนจนและบรรดาผู้ที่ถูกเหยียบย่ำทั้งปวง  ดูจะมีทางเลือกอยู่เพียงสองทางเท่านั้น  ทางแรก  ปล่อยชีวิตไปตามชะตากรรมที่ขึ้นๆ ลงๆ แล้วแต่วัฏจักรทางเศรษฐกิจ  และในทางกลับกัน  คนรวยก็อาศัยความมั่งคั่งยึดกลไกรัฐไว้ในมือเพื่อเสริมสร้างอำนาจเงินตราอีกชั้นหนึ่ง

                ในภาวะเช่นนี้  คนจนและบรรดาผู้ที่ถูกเหยียบย่ำทั้งปวง  ดูจะมีทางเลือกอยู่สองทางเท่านั้น  ทางแรก  ปล่อยชีวิตไปตามชะตากรรมที่ขึ้นๆ ลงๆ แล้วแต่วัฏจักรทางเศรษฐกิจ  ถ้าเขาหรือหล่อนคนนั้นแข็งแรงพอที่จะต่อสู้  ช่วงชิงกับคนในชนชั้นเดียวกับตน  ซึ่งมีภาวะที่ไม่แตกต่างกันหรือย่ำแย่กว่า  เพื่อทำงานหาเงินมาประทังชีวิต  หรือไม่ก็ยอมจำนนกับมันเสีย

                หากเป็นผู้หญิง  ก็เหลือทางเลือกทางเดียวนั่นคือไปขายตัว  ถ้าเป็นเด็ก  ก็ต้องกระเสือกกระสนดิ้นรนไปเป็นกุ๊ยข้างถนน  อย่างที่เมียและลูกของยูกีสจำต้องทำ  หรือไม่ก็ร่อนเร่เป็นขอทางขอเขากินเรื่อยไป  ไม่ว่าจะเป็นในเมืองหรือชนบท  อย่างที่ยูกีสทำ  อีกทางหนึ่ง  หากเขามีลู่ทางและใจกล้าพอก็อาจจะตอบโต้สังคมด้วยการเป็นโจร, นักฉกชิงวิ่งราว  กระทั่งฉวยโอกาสเข้าทำงานในโรงงานในขณะที่คนอื่นๆ เขานัดหยุดงานกัน ฯลฯ

                ทั้งหมดเป็นภาพสะท้องของสังคมอเมริกันอย่างชัดแจ้งที่สุด  หากภาพทั้งหมดที่ผู้เขียนบรรยายให้เห็นนั้นเป็นจริง  มันจะเป็นภาพที่แตกต่างกันแบบหน้ามือเป็นหลังมือ  กับภาพยนตร์อเมริกันที่เราเห็นกัน  ในหนังโทรทัศน์จินตนาการเกี่ยวกับความเจริญมั่งคั่งของสังคมอเมริกันทั้งหมด  ล้วนตั้งอยู่บนหลังไหล่ของคนงานอย่างยูกีสและครอบครัวทั้งสิ้น

                โรงงานฆ่าสัตว์ที่ตัวเอกทำงานด้วยนั้นไม่ต่างอะไรกับสังคมอเมริกันในมุมกว้าง  ค่าที่รีดเค้นเอาแรงงานของเขาจนหมดสิ้นและก็ฆ่าเสีย  เช่นเดียวกับคนงานที่ฆ่าวัวและหมู  ซึ่งตลอดเวลาผู้เขียนได้วาดภาพคู่ขนานให้เห็นอย่างเจ็บปวดระหว่างพวกสัตว์ที่ถูกต้อนเข้าโรงงาน  กับคนที่ค่อยๆ ถูกโรงงานฆ่าสัตว์โรงเดียวกันนั้นเองฆ่าทีละเล็กละน้อยอย่างเลือดเย็น  พร้อมกับที่ถูกสังคมป่นเอาวิญญาณจนเป็นผุยผงซ้ำอีกครั้งหนึ่ง

                สิ่งที่ผู้เขียนบรรยายได้อย่างสมจริงและดึงดูดให้ผู้อ่านติดตามได้ตลอดเวลาก็คือ  อารมณ์และความรู้สึกของตัวละครทั้งหลาย  ซึ่งตกอยู่ในวิกฤตการณ์ครั้งแล้วครั้งเล่า  เรื่องเริ่มขึ้นในงานกินเลี้ยงแต่งงานตามประเพณีของชาวลิทัวเนีย  ด้วยบรรยากาศสนุกสนานร่าเริง  แต่เพียงไม่กี่หน้ากระดาษ  เรากลับรับรู้อารมณ์ของตัวละครที่มีความสุขกึ่งวิตกกังวลกับค่าใช้จ่าย  ความดิ้นรนกระเสือกกระสน  และพร้อมที่จะทำงานหนักเพื่อบ้านสักหลัง  ในท่ามกลางความหวาดหวั่นว่าจะถูกนายหน้าค้าบ้านโกงเอา   ซึ่งในที่สุดก็ถูกโกงจริงๆ

                ความปวดร้าวเมื่อเห็นลูกเมียป่วย ในขณะที่ตนเองไม่มีเงินจ่ายค่ารักษา  ความทุกข์ทรมาน  ขณะนอนหยุดงานเพราะขาแพลง  ความกลัวที่เกิดขึ้นอย่างไม่หยุดหย่อน  เช่น เด็กๆ ที่กลัวการไปทำงานเนื่องจากต้องเดินฝ่าพายุหิมะด้วยเสื้อผ้าที่หนาไม่พอ  ความกลัวว่าจะตกงาน  ทั้งที่พยายามทำงานดีที่สุด  แต่ก็ตกงานจนได้เพราะโรงงานปิดตัวเอง  เนื่องจากเศรษฐกิจตกต่ำวิกฤตการณ์  ซึ่งในที่สุดก็ทำลายตัวของตัวเองลงอย่างสิ้นเชิง  ถ้าหาก...ถ้าหากไม่บังเอิญไปฟังคำปราศรัยของผู้สมัครรับเลือกตั้งจากพรรคสังคมนิยมเสียก่อน

                คำว่า “สังคมนิยม” ดูจะเป็นพรจากพระเจ้าที่มาช่วยยูกีสไว้ในวาระที่คับขันอย่างถึงที่สุด  ชะรอยผู้เขียนอาจจะนึกว่า  คงจะไม่ยุตธรรมนักหากจะปล่อยให้ชีวิตของยูกีส  ซึ่งเป็นตัวแทนของคนงานจำนวนมากในชิคาโกในสมัยนั้นต้องพ่ายแพ้  และตายไปอย่างสิ้นไร้ไม้ตอก  และไม่เสนอทางเลือกที่สามให้แก่ผู้ถูกกดขี่ขูดรีดทั้งปวงนั่นคือ  การลุกขึ้นสู้  แม้ว่าผู้อ่านจะจับความไม่ค่อยได้นักว่า  ขบวนการลุกขึ้นสู้ของคนงานในชิคาโกเป็นอย่างไร  เพราะในฉากช่วงนี้  ผู้เขียนก็ยังจับเฉพาะพฤติการณ์ของพระเอกแต่ตัวเดียวอยู่  จนดูเหมือนว่ายูกีสเองก็ไม่เข้าใจกับการลุกขึ้นสู้ของคนงานอื่นๆ  หากเขาไม่ได้รับคำอธิบายจากพวกนักสังคมนิยม

                ดังนั้น  การจบเรื่องนี้ด้วยการให้ยูกีสรู้จักและรับเอาความคิดสังคมนิยมจึงเป็นความจำเป็นที่หลีกเลี่ยงไม่ได้  เว้นแต่ผู้เขียนจะจงใจปล่อยให้ผู้อ่านเกิดความประทับใจในทางลบต่อภาพสังคมอเมริกันที่ร่ายมาตลอดเพียงสถานเดียว  ซึ่งผู้เขียนเลือกที่จะไม่ทำเช่นนั้น  แม้ว่ากระบวนการรับเอาความคิดใหม่ของยูกีสนี้  จะทำอย่าง่ายๆ และไม่ประทับใจเท่าใดนัก  และทำให้รู้สึกได้ว่า  มีความสมจริงน้อยกว่าตอนอื่นๆ

                “ชีวิตเปลี่ยน” เป็นงานวรรณกรรมอีกชิ้นหนึ่งที่สอดคล้องกับคำที่กล่าวว่า “วรรณกรรมเป็นเครื่องสะท้อนสังคม” นี่เป็นหนังสือเล่มหนึ่งที่ผู้อ่านจริงจังทั้งหลาย  รวมทั้งผู้ที่ต้องการเข้าใจสังคมอเมริกันในยุคเมื่อแปดสิบปีที่แล้ว  โดยเฉพาะสังคมเมืองใหญ่ทางแถบตะวันออก  จะพลาดไม่ได้เป็นอันขาด  ทั้งสำนวนแปลก็ราบรื่น  เมื่อเทียบกับงานชิ้นก่อนของผู้แปลคนเดียวกันนี้